ԱՌՕՐԵԱՅ

Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ չորս նուիրապետական աթոռներու աստիճանակարգին մէջ երկորդը կը կազմէ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսական Աթոռը։ Պատմութեան մէջ ան կը յիշուի նաեւ Կիլիկիոյ հայոց կամ Սիսի Կաթողիկոսութիւն անուններով։ Արդարեւ այս պատմական աթոռի կեդրոնը եղած է Սիս քաղաքը, որ այժմ Թուրքիոյ քարտէսին վրայ ծանօթ է Ատանայի կապուած Քոզան գաւառով։

Հանրապետու­թեան շրջա­նին, յատ­կա­պէս 1974 թուակա­նէն ետք պե­տական եւ դա­տական դա­ւադ­րութիւ­նով գրա­ւուած փոք­րա­մաս­նութեանց ազ­գա­պատ­կան կա­լուած­նե­րու մէջ յա­տուկ նշա­նակու­թիւն ու­նին եր­կու օրի­նակ­ներ։

Ասում են մէկ հո­գու ող­բերգու­թիւնը ող­բերգու­թիւն է, իսկ մի­լիոն­նե­րի՝ վի­ճակագ­րութիւն։ Ան­շի­րիմ մնա­ցած զո­հերի առ­ջեւ մենք պար­տա­ւորու­թիւն ու­նենք. փա­ռատել վի­ճակագ­րութիւ­նը եւ մէկ առ մէկ անցնել զո­հերի հետ իրենց Գող­գո­թայի ճամ­բան։ Եղեռ­նին իր 5 զա­ւակ­նե­րին կորցրած Մա­րիցա Եղո­յեանի յու­շա­տետ­րը Կիւմրի քա­ղաքի «Կու­մայրի» թեր­թին տրա­մադ­րել էր նրա որ­դի՝ Զի­դալ Եղոյեանը (ծն. 1934-ին), եւ այս յու­շե­րը լոյս տե­սան 1995-ի Ապ­րի­լեան թի­ւի մէջ, իսկ ինձ հա­սան դրանք Եղո­յեանի փե­սայի՝ դստեր ամուսնու, Յով­հաննէս Դուրգա­րեանի մի­ջոցով։ Հա­զարա­ւոր վկայու­թիւննե­րի մէջ ես զա­տեցի այս մէ­կը, որ­տեղ ցայ­տուն կեր­պով ար­տա­յայ­տուած է ոչ միայն ող­բերգու­թեան խե­լակո­րու­սութիւ­նը, այլ այդ ող­բերգու­թեանը դի­մադ­րո­ղակա­նու­թեան զօ­րաւոր ու­ժը, որի շնոր­հիւ մենք որ­պէս ազգ այ­սօր կանք։ Ահա­ւասիկ Մա­րիցա Եղո­յեանի վշտա­պատու­մը։

Եթէ գի­շերուայ մու­թին մէջ հա­ճոյ­քով սլքտա­ցած, փո­ղոց­նե­րը տե­սած չըլ­լա­յի, Զուիցե­րիոյ մայ­րա­քաղա­քէն վե­րադար­ձիս խիստ հա­մառօտ պի­տի պատ­մէի «Զիւ­րի­խը ինչպէ՞ս գտար» հարցնող­նե­րուն։

Ի յարգանս Մեծ Եղեռնի բիւրաւոր զոհերու յիշատակին, լռութիւն, քար լռութիւն։ Խօսքը թող մնայ նոյնինքն եղեռնազոհ բանաստեղծին, իբրեւ բանասան բոլոր վիրաւոր սրտերուն։

100-ամեակի այս ապ­րի­լեան օրե­րը վկա­յում են, որ մենք կանք հա­կառակ բո­լոր չա­րամիտ ծրագ­րե­րի, որոնց նպա­տական էր բնաջնջել հա­յի ցե­ղը իր բնօր­րա­նում՝ հա­զարա­մեակ­ներ իր մտքի, շնորհքի, հա­ւատ­քի ու­ժով ստեղ­ծած ողջ ժա­ռան­գութեան հետ հան­դերձ։

Թեր­թիս նա­խորդ շա­բաթուայ էջե­րուն վրայ «Թա­փառա­կան Գի­տաժո­ղով» խո­րագ­րով հա­ղոր­դած էինք Պիլ­կի հա­մալ­սա­րանի մէջ կա­յանա­լիք «Հայ­կա­կան ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը՝ հաս­կա­ցողու­թիւններ, բաղ­դա­տական տե­սան­կիւններ» անուն գի­տաժո­ղովին ջնջուելու լու­րը։ Հոն նշած էինք որ 2005 թուակա­նին «Օս­մա­նեան Հա­յերը՝ գի­տական պա­տաս­խա­նատուու­թիւն եւ ժո­ղովրդա­վարա­կան խնդիր­ներ» խո­րագ­րեալ հա­մագու­մա­րը, երբ վեր­ջին պա­հուն ջնջնուեցաւ Պո­ղազի­չի հա­մալ­սա­րանի մէջ, Պիլ­կի հա­մալ­սա­րանն էր որ դռնե­րը բա­ցաւ գի­տաժո­ղովը կա­տարե­լու հա­մար։ Տա­սը տա­րի անձ դէպ­քը կրկնուեցաւ նոյ­նութեամբ։ Այս ան­գամ Պիլ­կի հա­մալ­սա­րանն էր որ կը հրա­ժարէր եւ Պո­ղազի­չին ալ վեր­ջին պա­հուն կ՚ըն­դունէր իր սրահ­նե­րը բա­նալ այս կա­րեւոր հա­մագու­մա­րին հա­մար։

Պահ մը եւս կայ բո­լորիս կեան­քե­րուն մէջ, որը մեր վրան այնքան ազ­դած կ՚ըլ­լայ դրա­կանօ­րէն, որ մեր բո­լոր կեան­քի ըն­թացքին կը փոր­ձենք հաս­նիլ անոր, նոյն պա­հը վերստեղ­ծել, նոյնքան ու­րախ ըլ­լալ։ Շատ ան­գամ այս երկրորդ պա­հը մենք մեր վրան չէ որ փոր­ձած կ՚ըլ­լանք, այլ ու­րի­շի մը վրան տե­սած, ու նոյ­նին ցան­կա­ցած կ՚ըլ­լանք, ու ան է որ կը փոր­ձենք իրա­կանաց­նել մեր ամ­բողջ կեան­քին ըն­թացքին։