ԱՌՕՐԵԱՅ

Թուրքիոյ տա­րած­քին գտնուող հա­յոց մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գը անխնա­մութեան եւ տրուած վնաս­նե­րու պատ­ճա­ռաւ ոչնչա­նալու վտան­գի հետ դէմ յան­դի­ման կը գտնուի։ Միւս կող­մէ կարգ մը դրա­կան զար­գա­ցումներ ալ կ՚ար­ձա­նագ­րուին։ Մշա­կոյ­թի Նա­խարա­րու­թիւնը թէեւ կարգ մը պատ­մա­կան հնու­թիւննե­րը նո­րոգած է, բայց անոնք հա­զարա­ւոր­նե­րու չնչին մէկ մասն են։ Հայ մշա­կոյ­թի ժա­ռան­գը փրկե­լու հա­մար ար­տա­սահ­մա­նի եւ Թուրքիոյ մէջ զա­նազան կազ­մա­կեր­պութիւններ աշ­խա­տան­ք կը տա­նին։

Նոյեմ­բե­­րի 25, 1957, Վայ­­­սե­­­­­­­լիա ԱՄՆ- Յու­­­­նիս 12, 1993, Մար­­­­տունի Ար­­­­ցախ Այս ակ­­­­նարկը ինձ հա­­­­մար շատ թանկ է. 1991-ին ես ան­­­­ձամբ հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պել էի Մոն­­­­թէ Մել­­­­քո­­­­­­­­­­­­­­­նեանին մի ըն­­­­կե­­­­­­­­­­­­­­­րական շրջա­­­­պատում, իսկ 2000-ին ես այ­­­­ցե­­­­­­­­­­­­­­­լել էի Մար­­­­տունին եւ հան­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­պելով ար­­­­դէն Մոն­­­­թէ Մել­­­­քո­­­­­­­­­­­­­­­նեանին մօ­­­­տիկից ճա­­­­նաչող­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­րին, կազ­­­­մել էի ինձ հա­­­­մար նրա հա­­­­զուա­­­­դէպ մարդկա­­­­յին նկա­­­­րագի­­­­րը։

7 Յունիս Կիրակի օր կայացող Խորհրդա­րանի ընտրու­թիւննե­րով Թուրքիա թե­ւակո­խած կ՚ըլ­լայ բո­լորո­վին նոր շրջա­նի մը։ Ընտրու­թիւննե­րը վերջ տուին գոր­ծող ԱՔՓ կու­սակցու­թեան իշ­խա­նու­թեան։ Վեր­ջին 13 տա­րինե­րու ըն­թա­ցիքն այս կու­սակցու­թիւնը առա­ջին ան­գամ զրկուեցաւ առան­ձին կա­ռավա­րու­թիւն կազ­մե­լու իրա­ւունքէն։ Աւե­լի քան 53 մի­լիոն ընտրող­նե­րու գոր­ծա­ծած քուէնե­րով, թէեւ ԱՔՓ կրկին ստա­ցաւ ձայ­նե­րու մե­ծամաս­նութիւ­նը, սա­կայն 255 պատ­գա­մաւոր­նե­րը բա­ւարար չեն առան­ձին կա­ռավա­րու­թիւն կազ­մե­լու հա­մար։ Ընտրու­թեան մէջ բախ­տո­րոշիչ դե­րակա­տարու­թիւն ու­նե­ցաւ Ժո­ղովուրդնե­րու Ժո­ղովրդա­վարու­թեան Կու­սակցու­թիւնը։ Այս շար­ժումը 80 պատ­գա­մաւոր­նե­րով մաս կը կազ­մէ խորհրդա­րանին եւ ճա­կատագ­րա­կան դեր կը խա­ղայ այ­լա­խոհա­կան կա­ռավա­րու­թեան մը կազ­մուելու գոր­ծընթա­ցին մէջ։

Քամփ Ար­մէ­նի հետ Զօ­րակ­ցութիւն» խմբա­կը նա­խորդ Ուրբաթ, Մա­յիս 22-ի երե­կոյեան երթ մը կազ­մա­կեր­պած է, Իս­թիքլալ պո­ղոտա­յի վրայ, Թիւ­նէ­լէն մին­չեւ Կա­լաթա­սարա­յի հրա­պարակ։ Եր­թի ըն­թացքին զա­նազան հա­յերէն եւ թրքե­րէն կար­գա­խօսե­րու շար­քին, կը հնչէր նաեւ «Դի­մադ­րե­լով է որ պի­տի յաղ­թենք» բա­ցագան­չութիւ­նը։ Հա­րիւ­րա­ւոր մաս­նա­կից­նե­րէ բաղ­կա­ցած ամ­բո­խը երբ հա­սաւ Կա­լաթա­սարա­յի հրա­պարակ, այնտեղ, քա­նի մը հա­յերէն եր­գե­րու կող­քին, կ՚ար­տա­սանուի նաեւ զօ­րակ­ցութեան խօս­քը, Նոր Զար­թօնքի ներ­կա­յացու­ցիչ Սա­յաթ Թե­քիրի կող­մէ։

Ընթեր­ցո­ղը նե­րող թող ըլ­լայ, եթէ սոյն լրա­տուու­թիւնը զանց կ՚առ­նէ լրագ­րո­ղու­թեան ամե­նահիմ­նա­կան կա­նոն­նե­րը։ Ծա­նօթ իրո­ղու­թիւն է որ լրագ­րութեան աս­պա­րէզին մէջ խմբա­գիրը պէտք է հնա­զան­դի իր փո­խան­ցած լու­րի հա­ւաս­տիու­թիւնը երաշ­խա­ւորող տո­ւեալ­նե­րու։ Բայց մեր աս­պա­րէզին հա­մար այդ կա­նոնը սահ­մա­նող­նե­րը ան­շուշտ որ չէինք պատ­կե­րացու­ցած թէ ի՞նչ կը նշա­նակէ Թուրքիոյ Հա­յոց Պատ­րիար­քա­րանէ լուր մը իմա­նալ նոյն ինքն այդ Պատ­րիար­քա­րանի ժո­ղովուրդը հե­տաքրքրող նիւ­թի շուրջ։ Եթէ այդ մա­սին պատ­կե­րացում մը ու­նե­նային, եր­բեք այսքան գաղտնապահ չէին ըլ­լար եւ մենք ալ մեր կար­գին չէինք հար­կադրո­ւէր Սկու­հի Տու­տույի փո­խան­ցած տե­ղեկու­թիւննե­րով լուր խմբագ­րե­լու։ Բայց ընե­լիք բան չկայ մեր մօտ, գաղտնա­պահւթիւ­նը բո­լոր ար­ժա­նիք­նե­րէն վեր կը դա­սուի եւ ոչ ոք կը հա­մար­ձա­կի այդ գաղտնա­պահու­թիւնը խա­փանե­լու։ Ինչ կա­րելի է ընել, եթէ Պատ­րիար­քա­կան Աթո­ռը իր ամ­բողջ ու­ժով կը մեր­ժէ մեր հար­ցումնե­րուն պա­տաս­խա­նը տա­լու։

Այ­­սօր, այս պա­­հուն արեւմտա­­հայե­­րէնին ո՞վ պէտք ու­­նի։ Արե­­ւելա­­հայե­­րէնին շա­­տեր պէտք ու­­նին Հա­­յաս­­տա­­­նի մէջ, իսկ արեւմտա­­հայե­­րէնին ո՞վ եւ ո՞ւր պէտք ու­­նի։ Ի՞նչ պա­­րագա­­յի է որ պէտք կ՚ու­­նե­­­նանք, կա­­րիքը կը զգանք այս լե­­զուին։ Կա­­րիքը պէտք է ըլ­­լայ այս լե­­զուին, որ անոր շուրջ զար­­գա­­­նայ անոր շու­­կան, եւ շու­­կա­­­յին շուրջ փո­­ղոցը, եւ փո­­ղոցին շուրջ կա­­պերը եւ հա­­ղոր­­դակցու­­թիւնը, հա­­ղոր­­դակցու­­թեան շուրջ հա­­ւաքա­­կանու­­թիւնը։ Այդպի­­սով լե­­զուն ինքնըս­­տինքեան ապ­­րած կ՚ըլ­­լայ, եւ անոր շուրջ գո­­յացած կ՚ըլ­­լայ իրեն կա­­պուած մշա­­կոյ­­թը։

Երբ միայն երկու շաբաթներ մնացած են Թուրքիոյ քա­ղաքա­կանու­թեան հա­մար ճակա­տագ­րա­կան նշա­նակու­թիւն ներ­կա­յաց­նող խորհրդա­րանի ընտրու­թիւննե­րուն, քա­ղաքա­կան դաշ­տը լրջօ­րէն սրուած է։ Քա­նի մը օր առաջ տա­սը վայրկեանի հե­տեւու­թեամբ ռումբեր պայ­թե­ցան ՀՏՓ կու­սակցու­թեան Մէր­սի­նի եւ Ատա­նայի կուսակցական կեդ­րոննե­րուն մէջ։ Ռումբե­րը զե­տեղուած էին թա­ղարի եւ փոստի մէջ, յանձնուած կու­սակցա­կան­նե­րուն։