Հարցուցեր են Մեւլանային «Ի՞նչ տարբերութիւն կայ նայելու եւ տեսնելու միջեւ։ Ի՞նչ է սիրել եւ ի՞նչ է սիրահարուիլ»։ Յստակ է իմաստունի պատասխանը. «Քու նայած տեղը բոլորն ալ կը նային, բայց բոլորն ալ կը տեսնե՞ն քու տեսածդ։ Ամէն ոք կրնայ սիրահարուիլ, բայց ամէն ոք քեզ նման կրնա՞յ սիրել։ Ուրեմն տարբերութիւնը դուն ես, դուն ինքդ»։
Իւրաքանչիւր օր կը նայինք բազմաթիւ գեղանկարի կամ լուսանկարի։ Երբեմն պահը կը տեսնենք ու ժամերով կ՚ապրինք այդ պահուն տպաւորութիւնը։ Գեղանկարէն տպաւորուելու համար նայելու կողքին տեսնել ալ պէտք է։ Քուրաթէօր Պայքար Տեմիր նկարներու սիրահարուած արուեստաբան մըն է։
ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ
lusyenkopar81@hotmail.com
Մենք ձեզ գիտենք Հայաստանէն բերած եւ մեզի ծանօթացուցած նկարիչներու շնորհիւ։ Ինչպէ՞ս սկսաւ քուրաթէօրութիւնը ձեր մօտ։ Այս մասին ուսում մը ունի՞ք։
Համալսարանի հիմնական ուսումս գեղարուեստ էր։ Ապա բարձրագոյն ուսումը եւ տոքթորականն ալ ընթացաւ նոյն ուղղութեամբ։ Համալսարանի առաջին տարին սկսայ աշխատիլ նաեւ Նիշանթաշի մէջ գեղարուեստի ցուցասրահէ մը ներս։ Երկու տարի տեւող այդ աշխատութեան ընթացքին օգնական եղայ զանազան քուրաթէօրներու։ Ձեւով մը համալսարանի տեսական գիտելիքներու կողքին ունեցայ գործնական փորձառութիւն ալ։ Իմ առաջին նախագիծն էր Աշոտ Եանի «Անյայտ քաղաքակրթութիւնը» ցուցահանդէսը 2013-ին։
Ի՞նչ կը նշանակէ «քուրաթէօր» եզրը, կարելի է ձեզ այդպէս կոչել, եւ աւելին՝ ուրկէ ծագած է նման հետաքրքրութիւնը։
Այս հասկացողութիւնը, բնութագրման մէջ որոշ մանրամասնական փոփոխութիւններով հանդերձ առաջին անգամ ներկայացաւ ԺԸ դարու վերջերուն։ Թանգարաններու հաւաքածօներու ներկայացումը, ցուցասրահի կամ ցուցահանդէսի մը կառավարումը կը կազմեն քուրաթէօրութեան հիմնական զբաղումը։ Եթէ օրինակ բերենք ցուցահանդէսներէ, յատուկ նիւթով մը ցուցադրութեան պատրաստուող կալերին կամ թանգարանը կը դիմէ քուրաթէօրին, եւ նախաձեռնութեան ղեկը որոշ սահմաններով կը յանձնէ իրեն։ Այստեղ շեշտուած «որոշ սահմաներ» ընկալումը կրնայ տարբերիլ մէկ հաստատութենէ միւսը։ Գործերու ընտրութիւնը, ցուցադրութեան ծանօթագրումը եւլն. Հիմնական պարտականութիւններն են։ Երբեմն անոնց վրայ կ՚աւելնայ արուեստագէտը տուեալ շուկային ներկայացնելու պատասխանատուութիւնն ալ։ Այո, ես քուրաթէօր եւ գեղարուեստի պատմութեան մասնագէտ եմ։
Գալով հետաքրքրութեան ծագման մասին հարցումին,ան սկսած է շատ կանուխ տարիքներուս գրականութեան եւ երաժշտութեան միջոցաւ։ Բացի այդ, ոսկերչութեան տասնամեայ փորձ մըն ալ ունիմ։ Գեղանկարչութեան հանդէպ հակումս 17- 18 տարեկանիս սկսաւ։ Միշտ սիրած եմ արեւմտեան գեղանկարչութիւնը։ Սակայն մտածեցի թէ պէտք է իմանամ նաեւ հայկական գեղարուեստը, ու այսպէս ծանօթացայ Ռուտոլֆ Խաչատուրեանի գործերուն։ Ան Հայաստանի կարեւորագոյն գծագրիչներէն է։ Իր մասին ուսումնասիրելով հանդիպեցայ Հայաստանաբնակ բազմաթիւ գեղանկարիչներու։
Հայաստան առաջին այցելութեանս հիացած էի գեղարուեստի զարգացումը տեսնելով։ Դուք եղա՞ծ էք Հայաստան, ի՞նչ տպաւորութիւններ ունիք։
Համարեա ամէն տարի կ՚այցելեմ։ Ազգային թանգարանի ժամանակակից նկարիչներու բաժինը այցելելով տեսած եմ թէ անոնք երբեք չեն զիջեր համաշխարհային եւ եւրոպական գեղանկարիչներէն։ Սարեան, Աւետիսեան եւ այլ նկարիչներ արդի արտայայտչական եղանակներով յաջողած են իրենց մշակոյթի եւ աշխարհագրական դիրքի յատուկ երանգը ցոլացնել։ Արդարեւ այս ոճով ստեղծագործութիւններն ալ ունին որոշ եզակիութիւն։ Նկատի ունենալով երկրի ԺԹ դարու վերջերուն եւ Ի դարու սկիզբներուն մատնուած խնդիրները, կը համոզուիմ թէ հազիւ անցեալին մէջ մեծ մշակոյթի եւ արուեստի աւանդութիւն ունեցող ազգեր կը յաջողին նման ժամանակակից եւ յառաջդիմական արուեստագէտներ ծնիլ։
Կայ նաեւ ժամանակակից արուեստներու թանգարանը, որ անպայման մէկ կամ երկու անգամ կ՚այցիլեմ երբ որ Հայաստան երթամ։
Ձեր Իսթանպուլ բերած առաջին նկարիչը Աշոտն էր, ինչպէ՞ս իրար գտաք։
Կարծեմ 2011 էր, համացանցի միջոցաւ ծանօթացանք։ Երկար ժամանակ չէր պատասխանած։ Ապա ըսաւ թէ «Տեմիրէ ազգանունիս պատճառաւ տատամսած է։ Ի վերջոյ զինք այցելեցի Երեւան, բնակարան- աշխատանոցին մէջ։ Երկյարկանի շէնքի մը մուտքի յարկը աշխատանոցի վերածած էր։ Բաւականին ընդարձակ տեղ մը, բայց որովհետեւ Աշոտ կը սիրէ նոյն պահուն մէկէ աւելի գործեր նկարել, կը դժուարանաս կազմուած շեւալեներու ու կիսաւարտ պաստառներու մէջ քալելու։ Խորքէն կը լսուի ճազ երաժշտութիւնը։ Աշոտի յատուկ աշխարհ մըն է այդ աշխատանոցը։ Անցնող ութը տարիներու ընթացքին, բացի համագործակցելէ, որոշ բարեկամութիւն մըն ալ զարգացաւ մեր միջեւ։ Ընդհանրապէս իրարու տուները կը մնանք, որու շնորհիւ մեր կիներն ալ բարեկամացած են միմիանց։
Ձեզի հետ միասին «Ակօս» այցելող նկարիչներ միշտ գովասանքով արտայայտուած են ձեր մասին։ Հիմա կը տեսնեմ, թէ արտասահմանեան երկիրներու մէջ ալ կը ներկայացնէք իրենց գործերը։ Մինչեւ այսօր այսպէս քանի՞ նկարիչներու հետ աշխատեցաք։ Անուններ կրնա՞ք թուել։
Անշուշտ ուրախ եմ այդ գեղեցիկ խօսքերը լսելով։ Իմ մինչեւ այսօր աշխատած նկարիչներուն մէջ կը յիշեմ Արծրուն Ապրեսեանը, Աշոտ Եանը, Տիրան Ասատուրեանը, Վահագն Իգիթեանը, Դաւիթ Դաւիթեանը, Վահագն Յարութիւնեանը, Արթիւր Յոհաննիսեանը։
Մօտ անցեալին Անգլիա մէջ ալ ցուցահանդէս մը ունեցաք։ Ինչե՞ր կը պատմէք այս ցուցահանդէսի մասին։
Երկու շաբաթներ առաջ Անգլիոյ մէջ կազմակերպած էի «Երեք Հայ Արուեստագէտներ» անուն խմբական ցուցահանդէս մը։ Նշեմ որ, երկարատեւ աշխատանքի մը հետեւանքն էր։ Շուրջ մէկուկէս տարի առաջ որոշած էինք այս ցուցահանդէսը։ Մինչեւ վերջին օրերը ընդմիշտ կապի մէջ մնացինք երկու կողմերու հետ։ Աւարտին յաջող բացում մը եղաւ եւ ամէն ինչ բաւական լաւ կ՚ընդհանայ։ Ցուցահանդէսը պիտի շարունակուի մինչեւ 13 Հոկտեմբեր եւ այդ թուականէն ետք ալ պիտի կրկնուի այս անգամ Լոնտոնի մէջ։ Այժմ կ՚աշխատինք Լոնտոնի ցուցադրութեան մանրամասնութիւնները ձեւաւորելու։
Թուրքիոյ մէջ բազմաթիւ ցուցահանդէսներ սարքեցիք։ Ի՞նչ տեսակ համեմատականութիւն մը կը տեսնէք ցուցահանդէսներու հայ եւ ոչ հայ այցելուներու միջեւ։
Անշուշտ դժուար է յստակ ու վճռակամ պատասխան մը տալ, բայց կրնամ ըսել թէ հայ այցելուներու թիւը զգալիօրէն նուազ էին բաղդատմամբ ոչ հայերու։ Հազիւ ընդհանուր այցելուներու 15 կամ 20 տոկոսը կը կազմէին։
Թուրքիոյ հայերը որքանո՞վ հետաքրքրուած են գեղարուեստի հետ։
Համաշխարհային առումով յստակ է ընդհանուր հոսանքը։ Գեղանկարչական ցուցահանդէսներու որակաւոր թատերական ներկայացումներու փոխարէն բոլորովին զուարճանքի ուղղուած ճաշակ մը կը գերազանցէ ամէն ինչ։ Փոխանակ դիտածէն, տեսածէն նոր խորհուրդներ ստանալու արագօրէն ու պարզ ներկայացումները շատ աւելի հրապուրիչ դարձած են։ Այս երեւոյթի հետեւանքներուն կը հանդիպինք նաեւ հայոց մօտ եւս։ Եթէ այս մասին կասկած ունեցողներ կան դիւրաւ կրնան հարցուփորձ մը ընել իրենց եւ իրենց անմիջական շրջանակին։
Տարեկան ի՞նչ համեմատութեամբ կը մասնաքցիք գեղարուեստական բնոյթի որեւէ միջոցառման։
Անշուշտ միայն մասնակցիլն ալ չափանիշ մը չէ, կարեւոր է նաեւ տեսնելը։ Նոյնպէս կարելի է հարցնել ընթերցման հաճախականութեան մասին։ Այստեղ ընթերցում ըսելով միակ արուեստի պատմութիւնը չէ որ կ՚ակնակեմ, այլ արհասարակ գրական արժէք ներկայացնող բոլոր ընթերցումները։ Որովհետեւ իրաւ արհեստասէր մը անպայման պարտաւոր է լաւընթերցող մը ըլլալու։
Մինչեւ դար մը առաջ այս երկրի մէջ հայը կը գնահատուէր, որպէս արհեստասէր ժողովուրդ։ Ինչպէ՞ս կրնանք վերատիրանալ այդ կոչումին։ Ինչե՞ր պէտք է ընել։
Անցեալին նման համոզումի մը հասնելու համար բաւական իրաւացի պատճառներ կային։ Հայուն արուեստի ունակութիւնը ուղղակիօրէն կապուած էր արհեստի ունակութեան հետ։ Ամէն ընտանիքէ ներս կարելի էր հանդիպիլ որեւէ նուագարանի տիրապետող մարդկանց։ Այսինքն կրնամ ըսել թէ լաւ ծառը լաւ ալ պտուղ կու տար։ Բայց գիտէք ներկայ համայնապատկերը։ Բաւական հեռու մնացած ենք անցեալի այդ փայլուն պատկերէն։ Հարցումին պատասխանը պարզ է երիտասարդներու ուշադրութիւնը գրգռել եւ անոնք ուղղել դէպի արուեստներ։ Ասոր համար կրնանք օգտուիլ, թէ դպրոցներէն եւ թէ ընտանեկան կրթութենէն։ Այստեղ կարեւոր եղածը կաղապարուած ընկալումներէն հեռու մնալով ճիշդ ուղղութիւն մը որդեգրելն է։ Հոս ալ դարձեալ օրակարգի պիտի գայ վարչական վերնախաւի մը դիրքորոշումը։ Ի՞նչ է անոնց հեռանկարը։ Ի՞նչ է յաջողութեան չափանիշը։ ամէն ինչ պահուած է այս հարցումներու պատասխաններուն մէջ։ Պէտք է լաւ արժէքաւորենք մինչեւ համալսարան հասնող ուսման նախագիծը։ Կրնամ ըսել թէ առողջ դատողութիւնով մը կարելի է շատ բաներ բարեփոխել։
