ՌԱԿԸՊ ԶԱՐԱՔՕԼՈՒ
Առաջին անգամ 1967-ին տիրացայ անցագիրի։ 19 տարեկանիս ամենագեղեցիկ յուշերէն է Թրաֆալկար հրապարակին վրայ Կարլ Մարքսի «Քափիթալ»ի հրատարակութեան 100 ամեակի հանրահաւաքին մասնակցիլս։
1980-ին բազում դժուարութիւններ յաղթահարելով տիրացայ երկրորդ անցագիրիս։ «Անդ» եւ «Փարթիզան» պարբերաթերթերու մէջ գրելուս պատճառաւ արգելքներ յարուցած էին։ Իրանի յեղափոխութեան տեղւոյն վրայ հետեւելու ցանկութիւնս չիրականացաւ 12 Սեպտեմբերի զինուորական հարուածի պայմաններուն տակ։ Այսինքն 20 տարիներ զրկուեցայ անցագիրի մը տիրանալէ։ Ու երբ որ տիրացայ սիրելի Հրանդին նման ես ալ նետուեցայ դէպի օտար ճանապարհներ։ Առաջին հանգրուանս եղաւ Գերմանիոյ Պոնն քաղաքը, ուր կ՚իրականանար քրտական խնդրի ձօնուած ժողով մը հովանաւորութեան Շրէօտերի, իսկ երկրորդ կայարանը իմ երազանքը հանդիսացող Ֆրանքֆուրդի գիրքի փառատօնն էր։
Կը հաւատամ գիրքերու ուժին։ Կը սիրեմ գիրքերը։ Այդ պատճառաւ ալ գիրքերու աշխարհի կարեւորագոյն միջոցառումը հանդիսացող Ֆրանքֆուրդի տօնավաճառը ինծի համար կը դառնայ ուխտագնացութիւն դէպի սուրբ երկիր։ 1991-էն այս կողմ ամէն տարի այցելել կ՚ուզեմ։ Այդ տարի տօնավաճառի պատուոյ հիւրն էր Իսպանիան եւ 2007-ին այս անգամ Քաթալոնիա, իբրեւ պատուոյ հիւր մեծարուեցաւ սպանացիները շատ զայրացան անոր ինքնավառ երկրի մը հանգամանք շնորհուելուն դէմ։ Այդ տարի հետեւած էի Ֆրանքոյի մենատիրութեան շրջանին Քաթալոնիայի մէջ գիրք հրատարակելու դժուարութիւնները պարզող ցուցահանդէսին։ 2010-ին պատուոյ հիւրը Թուրքիան էր։ Բոլորին ուշադրութեան արժանացած էր սիրելի Սատըքի ու Ֆահրիի պատրաստած, ցուցահանդէսը, որ կը նկարագրէր երկրի բազմալեզու, բազմատառ հարստութիւնը։ Այս տարուայ պատուոյ հիւրը Ֆրանսան է։ Տօնավաճառի Յարմոնիա դահլիճին մէջ Մերքել եւ Մաքրոն միասնաբար կը կատարեն բացումը։ Երկուքն ալ կ՚անդրադառնան Եւրոպական երկիրներու մշակոյթի ճամբով իրարու հետ միացման իրողութեան շուրջ։ Կը շեշտեն ըսելով թէ առանց մշակոյթի կարելի չէ Եւրոպա երազել։ Երկու աշխարհամարտերու ընթացքին իրարու դէմ առճակատած այս երկիրները յաջողած են հասարակական եզր մը ստեղծելու գործին մէջ։ Յաջողեցան այդ դժուարութիւնները յաղթահերով Եւրոմիութիւն կերտել։ Միւս կողմէ Թուրքիա դեռ տակաւին կը վարանի իր քիւրտերու հետ լեզու գտնելու խնդրին մէջ։ Հարիւր տարի է որ չէ յաջողած իր անցեալին հետ առերեսուելու։ Մաքրոն կը զգուշացնէ «բազմաթիւ խմբակներու ոխը եւ արմատականութիւնը զարգացնելու վտանգը։ Պէտք է դէմ կանգնինք այս աշխատութեան» ու կը շարունակէ «գիրքերը ու գրականութիւնը կենսական նշանակութիւն ունին այս խնդրին մէջ»։ Մերքել եւս կը շարունակէ նոյն միտքը, նշելով որ դռները բացողը, մեր հասարակ կէտերը մատնացոյց ընողը գիրքերն են։ Մեր հասարակութեան հիմքը ազատութիւնը կը կազմէ, որուն արտացոլումը կը տեսնենք գիրքերու մէջ։
1997-ի Հոկտեմբերին անգամ մը եւս Ֆրանքֆուրդ եմ, այս անգամ քրտական խնդրի խաղաղ միջոցներով լուծումը առաջարկող եւ այդ պատճառաւ ալ բանտարկուած Եաշար Քեմալ կը պարգեւատրուի Խաղաղութեան Մրցանակով։ Մրցանակը կը շնորհուի գերմանական ժողովրդավարութեան սրբազան վայրերէն մէկուն՝ Սուրբ Պօղոսի եկեղեցւոյ մէջ։ Մեր ազգայնամոլ եւ կրօնամոլ բարեկամներու համար դժուար հասկանալի իրողութիւն է, բայց ամբողջ Եւրոպան ալեկոծող 1848-ի ժողովրդավարական շարժումներու ժամանակ այս նոյն եկեղեցւոյ մէջ գումարուած է Գերմանական Խորհրդարանը։
Այս անգամ 2005 թուականին նոյն մրցանակին կ՚արժանանայ վիպագիր Օրհան Փամուք։ Ան ալ անդրադարձած է Թուրքիոյ մէջ թապու համարուած նիւթի մը, հայոց եւ քիւրտերու դէմ գործադրուած անարդարութեան խնդրին։ Այդ անդրադարձի պատճառաւ մեղադրուած է իշխանութիւններու կողմէ եւ դատուած։ Այս տարի այդ մրցանակը կը շնորհուի գանատացի գրող Մարգրիտ Էդվուտի։ Կը յիշեմ այս վերջինի Միացեալ Նահանգներու մէջ «Փեն» գրողներու միութեան Ամերիկայի մասնաճիւղի մէջ Օրհան Փամուքի հետ ունեցած ասուլիսը։ Դարձեալ 97-ի տօնավաճառին, այս անգամ մը հետեւիմ երիտասարդ գրողի մը Ասլը Էրտողանի նուաճումներուն։ Ասլը Էրտողանի անունը յիշեցի՞ք չէ։ Սա վերջերս կառավարութեան կողմէ բանտարկուած գրողին կ՚ակնարկեմ։ Աս ալ մեր գնահատանք է կ՚երեւի։ 1998 նշանակալից էր, թէ մարդու իրաւունքերու համաշխարհային յայտարարութեան եւ թէ գիրքի տօնավաճառի յիսնամեակի կրկնակ առիթներով։ Այդ տարի «Պելկէ» հրատարակչատան խմբագիր Այշէնուր Զարաքօլու կը ստանայ Հրատարակելու Ազատութեան մրցանակը։ Մրցանակատուչութեան հանդէսին բացման ճառը կ՚արտասանէ Ֆրանսայի Մշակոյթի Նախարար Ժան Լանկ։ Այս առթիւ հրատարակուած գիրքի նախաբանի հեղինակն է Իրլանտայի նախկին նախագահ, աւելի ետք ՄԱԿ-ի մարդու իրաւունքներու պաշտպանութեան կոմիսար Մարի Ռոպինսընը։ Այդ միջոցառումին ներկայ չէր կրցած գտնուիլ պարգեւատրեալ Այշէնուր Զարաքօլու եւ իր խօսքը արտասանած էր, որդին Սինան Զարաքօլուն։ 19 տարի անց դարձեալ Սինանի հետ կը գտնուինք Յարմոնիա դահլիճը։ Մերքել եւ Մաքրոնէն առաջ ելոյթ ունեցաւ Գերման Հրատարակիչներու եւ Գրավաճառներու Միութեան ատենապետ՝ Հենրիխ Ռիթմիւլլեր։ Ան նշեց թէ հրատարակչութիւնը առեւտրական շուկայ մը ըլլալու կողքին իր վրայ կը վերցնէ նաեւ ընկերային որոշ պարտականութիւն։ Կը յիշէ Ասլը Էրտողանին դէմ գործադրուած իրաւական ճնշումներու եւ «Պելկէ» հրատարակչատան խուզարկումը ու գիրքերու գրաւման դէպքերը։
Տասը տարի առաջ Ֆրանքոյի իշխանութեան շրջանին Իսպանիոյ մէջ գործադրուած գրաքննութիւնը նկարագրող ցուցահանդէսէն ետք այս տարի ալ Հրանդ Տինքի ձօնուած «Արգիլուած Գիրքեր»ու ցուցահանդէսը մեր երկրի աւելի քան 90 տարուայ պատմութիւնը կը ցուցադրէ։ Կողքին Օսման Օքքանի հոյակապ ֆիլմերը, Նազըմին, Փամուքին, Ասլըին, Եաշար Քեմալին եւ Էլիֆ Շաֆաքին ոդիսականներուն հետեւելու առիթ կը ստեղծէ։ Օրհան Փամուքի եւ Էլիֆ Շաֆաքի դատավարութիւններուն զօրակցութեան նպատակով մասնակցող Հրանդ Տինքի եւ Օսման Քավալայի ներկայութիւնը ալ աւելի իմաստալից կը դառնայ այս օրերուս։
