Virginia Ladisch, çocuk askerleri “pasif kurbanlar” olarak ele alan ve onları gelecekleri hakkındaki karar mekanizmalarına katmayan hâkim bakış açısını eleştiriyor.
Uluslararası Çocuk Hakları Günü vesileyle, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin devletleri çocukların kendilerini etkileyecek süreçlere katılım hakkını tanımaya çağıran 12. maddesine doğru bir adım daha atalım. Halihazırda bu hak, onların ve toplumların zararına olacak şekilde, eski çocuk askerlerin yeniden entegrasyon programlarında tam olarak hayata geçirilmiyor. Anlamlı bir katılım için alan açmak amacıyla, eski çocuk askerleri pasif kurbanlar olarak gören hâkim bakışa geri dönmemiz gerekir.
Eski çocuk askerlerin mağdur kimliklerinin ötesine bakılamadığı ve onlara karmaşık geçmiş deneyimleri ile (hem olumlu hem de olumsuz deneyimleri üzerine inşa edilecek olan) geleceklerini nasıl gördükleri sorulamadığı için, ihtiyaç ve isteklerine tam olarak karşılık veremeyen programlara kalıyoruz.
16 yaşında Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri - Halk Ordusu (FARC) örgütünden terhis olan genç bir kadın, “Birçoğumuz hayatta kalma ve sağlık alanlarında engin deneyimlere sahibiz ve silahlı gruplarda geçirdiğimiz vakit boyunca büyük bir disiplin edindik. Fakat bu takdir edilmiyor. Olduğumuz şeyi ve öğrendiklerimizi inkar eden bir gelecek kurmak adına, bizden bunları bir kenara itmemiz ve silmemiz bekleniyor. Bize, aslında bizim olmayan bir kimliği kabul etmemiz, fırıncılar ve ayakkabı tamircileri olmamız için yön gösteriyorlar…” diye anlatıyor.
Bu yaklaşım çocuk askerlerin geçmişlerini inkar ederek, gelecek planlarına şekil vermekte bir aktör olmalarına müsade etmemekle kalmıyor, onları belli bir sosyo-ekonomik sınıfa indirgeyerek silah altına alınmalarına giden yolda kilit önem taşıyan bir etkeni göz ardı ediyor: Yoksulluk ve ekonomik imkanlardan yoksunluk.
Gerekli desteğin yokluğunda birçok çocuk için saflara geri dönmek, daha iyi bir gelecek kurmak için mücadele etmekten daha kolay olabilir. Kolombiya’da terhis edilmiş gençliğin de söylediği gibi, “Hikayelerimiz üzerine düşünecek yerlerimiz yok; bir yas sürecimiz yok. Bizim toplumun normlarına ayak uydurabilmemize odaklanırken, bir noktada neden tam da toplumun bu normlarını geride bıraktığımızı anlamıyorlar.”
Olumlu ve ahlaklı tercihlerde bulunabilme kapasitesini geliştirmek, çocuklarda, bilhassa eski çocuk askerlerde teşvik edilmesi gereken nitelikler.
Daha iyi bir seçenek yok mu?
Terhis, Nepal’de Maocularla eline silah alan bazı kızlar için kendi geleceklerini şekillendirme konusunda geri atılmış bir adımı temsil ediyor. Eve dönmek, muhtemelen zorla evlendirilmek veya sözleşmeli hizmetçilik yapmak zorunda kalmak anlamına geliyor. Bu çocukların niçin saflara katıldıklarına, ve geleceğe dair endişelerine dair daha çok soru sorarak, kırılganlıklarının en baştaki nedenlerine yönelik politikalar üretilebilir.
Sonuç olarak eski çocuk askerleri topluma kazandırma programlarının amacı, çocuk ve gençlere barışçıl bir toplumun aktif ve fail üyeleri olmaları için ihtiyaç duydukları desteği vermek. İdeal olan bu programlar aracılığıyla eski çocuk askerlere, şiddetten ziyade barışa katkıda bulunmaları için gereken araçları vermek. Olumlu ve ahlaklı tercihlerde bulunabilme kapasitesini geliştirmek, çocuklarda, bilhassa eski çocuk askerlerde teşvik edilmesi gereken nitelikler.
Bununla birlikte topluma kazandırma programlarını şekillendiren hakim anlatı, çocuk askerleri öncelikle pasif kurbanlar olarak sunuyor. Bu grubun ihtiyaç duyduğu yasal korumayı sağlamak için bu gerekliydi. Fakat toplumsal ve siyasi seviyede sadece kurban yaklaşımını benimsemek, eski çocuk askerlerin olası pişmanlık duyguları ve muhtemel toplumsal kırgınlıklarının üstüne zoraki bir masumiyet gömleği giydirmek anlamına geliyor.
Yeni bir yaklaşım gerekiyor
Silahlı gruplarda bulunmuş çocukların işlemiş olabileceği muhtemel suçlara karşı, suçluluk duygusunu engellemek için zorlama ve başka seçeneklerinin olmayışı gibi dış etkenlere işaret etme yönünde bir eğilim söz konusu. Ancak bu yaklaşım, kırılganlıkları ve çaresizliklerini tecrit veya stigmatize edici, nihai olarak da onları güçsüz kılacak bir şekilde öne çıkarabilir.
“Kurban-fail” ikiliğinin ötesine bakarak yapmamız gereken, eski çocuk askerlerin suçluluk ve pişmanlık duygularını tartışabilecekleri, ve bu deneyimlerini yoksulluk, savaş ve güvensizliğin daha geniş yapısal bağlamına oturtabilecekleri alanları sunmalıyız.
Örneğin Kolombiya’da eski çocuk askerler, toplu mezarları bulmak veya silah altına alımları durdurmak için yapılan girişimleri desteklemeye ilgi duyduklarını belirttiler. Yerel toplulukla birlikte çalışan bir çocuğa, bir aileye yakınlarının nereye gömüldüğüne dair bilgi vermek için fırsat tanındı. Çocuğa göre bu girişimin hem ailenin hem de kendi acısını dindirmekte yardımı olmuştu. Bu örnek, çocuk askerlerin taşıdığı kimlik çokluğunu takdir eden ve onları ahlaklı tercihlerde bulunabilecekleri şekilde muktedir kılan bir örnek.
Bu yaklaşım perspektifini koruyarak, Kolombiya’da devletin yürüttüğü ve kamu hizmeti gerektiren topluma kazandırma programlarının, çocukların hiçbir bağlantısının olmadığı bir şehirde parkları temizletmek yerine, geçmişlerinde yol açtıkları hasarları telafi etmek ve geleceğe yönelik olarak silah altına alımları engellemek adına ahlaki bir sorumluluk verebileceği söylenebilir
Mağduriyet varsayımında bulunarak çocukların silahli çatışmalara katılmasının karmaşıklıklarını göz ardı ederek, silah altına alımlara giden yoldaki her türlü etkeni anlamak, ve bu etkenlerin tekrarlanmaması için gereken doğru çözümleri tespit etme fırsatını kaçırıyoruz. Eski çocuk askerleri topluma kazandırmak için çalışanların başlangıç olarak, onlara deneyimlerini sormalı, suçluluk duygularıyla yüzleşebilmeleri için gerekli alanı sunmalı, ve barışçıl bir topluma yeniden kazandırmak için muhtemel çözümleri ve ihtiyaçlarını tespit etmeleri gerekiyor.
İngilizceden çeviren Volkan Eke. Yazının orijinali için http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2013/11/child-soldiers-passive-victims-2013111853742192541.html
Virginia Ladisch, Uluslararası Geçiş Dönemi Adaleti Merkezi Çocuk ve Gençlik Programı’nda çalışıyor.
