բագրատ
էսդուգեան
Թերթելով Արա Կարմիրեանի «Վերջալոյս» հատորը, կը տարուինք խորհելու թէ այս անգամ գիրքի մը ծանօթագրութենէն աւելին պէտք է կատարենք։ Կը խօսինք 95 ամեայ բեղուն գրչի մը վերջին արտադրութ-
եան մասին։ Այդ առումով ալ բաւական սրտաճմլիկ կը թուի «Վերջալոյս» խորագիրը։ Չէ որ մենք սովոր ենք մեր մտքին մէկ անկիւնը գիտնալու թէ հեռաւոր Մոնրէալի մէջ կայ Արա Կարմիրեան կերպարը, օրըստօրէ կը հետեւի Պոլսոյ հայ թերթերու մէջ լոյս տեսած բոլոր նիւթերուն եւ անպայման կ՚ունենայ իր մեկնաբանութիւնը այս կամ այն լրատուութեան կամ զարգացումի վերաբերեալ։ Պայծառ միտք մըն է ան, որ շատ անգամ իր ամբողջ էութեամբ պատրաստ է պայքարի իրեն խոտոր թուացող բոլոր երեւոյթներու դիմաց։ Եւ այդ պայքարով ան կը պահէ երիտասարդ ոգի մը։ Միայն իր գրչի արտադրութեան ծանօթ եղողը անկարելի է հաւատայ թէ ան արդէն հասած է 95 տարիներու հասակի։
Կեանքի պատրաստութիւնը այդպէս եղած է։ Գիտցած է վճռակամօրէն քալել իրեն ուղիղ թուացող ճանապարհին վրայ։ Իսկ այդ ուղղութիւնը որքանո՞վ ուղիղ է, այդ բոլորովին տարբեր խնդիր։ Վերջապէս Արա Կարմիրեան բոլորին հաճելի թուացող փողը հնչեցնելու համար չէ որ մատիտ կը շարժէ։ Ան ունի իր համոզումները, պիտի պաշտպանէ անոնք, համակարծիք ըլլալ թէ չըլլալը պիտի թողու ընթերցողին։ Այսպէս կրնանք ըսել, թէ եթէ ոմանք անկողմնակալութիւնը յատկութիւն պիտի համարեն, Կարմիրեան միշտ կողմ է։ Ճշդած է իր կողմը եւ բնաւ նպատակ չունի այդ ճշդումէն շեղելու։
Այս յատկութիւններով մեր դիմաց կը մարմնաւորուի մտաւորականի մը կերպարը։ Արդարեւ իր գրականութիւնն ալ այս բոլորին ապացոյցը կը դառնայ։ Կրնանք ըսել թէ Կարմիրեան իր ժամանակի վկան է նաեւ։ Գրախօսականներէ յուշագրութիւններ, վկայութիւններէ հրապարակախօսական բնոյթի յօդուածներ երկարող իր բեղուն գրիչը բարեբախտութիւն է որ կը մէկտեղուի հատորներու մէջ։
«Վերջալոյս» հատորն ալ կատարեալ կերպով կը ցոլացնէ Արա Կարմիրեանի յատկանշական եւ իւրայատուկ կերպարը։ Խորհուրդներու ամբողջութիւն մը կը թափանցէ այս գիրքի էջերէն։ Բացի Վրէժ-Արմեն Արթինեանի «Երկու խօսք», Ռոպէր Հատտէճեանի «Արայ Կարմիրեան երեւոյթը» գրութիւնները եւ «Ապագայ» պարբերաթերթի Կարմիրեանի Սահակ Մեսրոպ շքանշանին արժանանալու մասին լրատուութիւնը, գիրքի յաջորդող էջերը հեղինակային բնոյթ ունին։ Արա Կարմիրեան նախ կը ներկայանայ «Ընդարձակ ինքնակենսագրութիւն»ով ու ապա ձեւով մը կենսագրութիւնը կը շարունակէ դէպի արմատներ՝ խօսելով իր հօր՝ «Արեւելեան երաժշտութեան յօրինող Գառնիկ Կարմիրեան»ի մասին։ «Արփիար հայրիկը» դարձեալ դէպի արմատներ ճամբորդութիւն մըն է, այս անգամ միշտ սիրելի ու հարազատ աներհօր մասին։
Տպաւորիչ երեւոյթ է վաստակաւոր մանկավարժ Արփիար Տէր Մարգարեանը։ (Նշենք որ այս տողերու հեղինակն ալ իր մօր, Սիրանոյշ Ղեվիկեանի պատումներէն ծանօթ է այս թանկագին ուսուցիչին, որու Սահակեան վարժարանէն հեռանալու դրուագը նկարագրող պատմուածք մըն ալ գրած է)։ Ուրեմն Արփիար Մարգարեանի ձօնուած յօդուածները կը շարունակուին «Սիրելի եւ յարգարժան աներս» եւ «Սուրճի ժամը եւ մեր սիրելի Արփիար հայրը» խորագրեալ յօդուածներով։
Գիրքի շարունակող էջերու մէջ աւելի յաճախակի են գրախօսականները։ Կարմիրեան իրեն ծանօթ ու հարազատ գրիչներու նոր հրատարակութիւններն առթիւ շարադրած է բազմաթիւ յօդուածներ։ Այսպէսով ան միշտ հաղորդակից մնացած է Պոլսահայ գրականութեան եւ ինչու միայն Պոլսահայ, քանի որ մտորումներ շարադրուած են նաեւ Այշէ Հիւրի, Թաներ Աքչամի նման ոչ հայ հեղինակներու գործերուն համար ալ։ Ինչպէս որ վերն ալ ըսինք «Վերջալոյս»ը գրական-մտաւորական ժամանակագրութեան մը տպաւորութիւնը կը թողու նաեւ։ Ուրախութիւն է տեսնել որ Արա Կարմիրեան նոյն կենսունակութեամբ ու պայծառամտութեամբ կը հետեւի մեր օրեայ գրական մտային զարգացումներուն եւ միշտ խօսք ունի ուրիշներուն հետ կիսելու։ Այս համոզումով մենք պիտի մաղթենք որ «Վերջալոյս»ը խաբկանք մը ըլլայ իր անունով եւ մենք կրկին ու կրկին ուրախանանք Կարմիրեանի հեղինակած այլ հատորներով։
Վերջալոյս
Արայ Կարմիրեան
Մոնրէալ, 2015
402 էջ