NASA'nın gündem yaratan keşfi Mars kraterine, Ermenistan’ın Kotayk bölgesine bağlı Garni köyünnden ilhamla 'Garni krateri' ismi verildi.
Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi NASA, ekip bünyesinde Ermeni astronomların da bulunduğu ‘Mars Rover’ Projesi kapsamında çalışmalar yapmış ve Mars yüzeyinde sıvı halde suyun bulunduğuna dair güçlü kanıtlar elde etmişti. Çalışmalar sonucunda, mevsimsel olarak sıcaklığın değişmesine bağlı ortaya çıkıp kaybolan ve ‘Tekrarlı Eğim Çizgileri’ adı verilen yeryüzü şekillerinin varlığından söz edildi. Kanıtlara göre, Mars’ta, yapısında hidrat tuzları olan ve bünyesinde kristal su barındıran kayalar bulunuyor. Kayalardaki kristal sular ise sıcaklığın etkisiyle ince şeritler halinde kraterlerden akarak, ‘Tekrarlı Eğim Çizgileri’ni oluşturuyor.
Gündem yaratan bu yeni keşiflerde söz edilen Mars kraterlerinden biri de Garni Krateri. Eylül sonunda açıklanan keşiflerde, Mars’ta su bulunduğuna dair güçlü deliller bu kraterde bulundu. Bu da Garni isminin oldukça yoğun bir şekilde basında yer almasına neden oldu. Ermenistan’ın Kotayk bölgesine bağlı Garni köyünden ismini alan krater, 24 Nisan 2015 tarihinden itibaren resmî olarak bu adı taşıyor. Soykırımın 100. yılında Ermenilere yapılan bu jest, 2001 yılında gerçekleşen bu ortaklık sayesinde mümkün oldu.
Grigor Gurzadyan’ın anısına
1915 Soykırımı’ndan kurtulan ve 1922’de ailesinin sığındığı Bağdat’ta dünyaya gelen Ermeni astronom Grigor Gurzadyan tarafından kurulan Garni Astronomi Enstitüsü, bu ismin verilmesinde etkili oldu. Enstitü’nün girişimleriyle, Ermenilerin Hıristiyanlığı kabulünün 1.700. yılına itafen 2001 yılında Garni’de bir uzay müzesi açıldı. Ardından NASA ile ortak bir proje için müzakere imzalandı. Müze açılışında konuşan ‘Sovyetler Birliği Kahramanı’ unvanlı Rus Kozmonot Valentin Lebedev, Grigor Gurzadyan tarafından tasarlanan ORION 2 adlı uzay gözlemevini taşıyan SOYUZ -13 uzay aracının mürettebatında bulunmuştu. Anılarını paylaşan Lebedev, dönemin proje sorumlusu Armenian National Academy of Sciences’tan (ANAS) da övgüyle bahsetmişti.
Enstitünün bulunduğu Garni köyü, aynı zamanda Garni Kalesi’nin bir parçası olan Garni Tapınağı’na da ev sahipliği yaptığından, Ermenistan için büyük önem taşıyor. Hıristiyanlık öncesi Ermeni mitolojisine göre, Güneş Tanrısı ‘Mihr’ için MS 77’de inşa edilmiş olan Garni Tapınağı, büyük 1679 depremine ve Pagan yapıları yıkma girişimlerine rağmen, hâlâ ayakta kalmayı başaran bir kültür mirası.
