VAHAKN KEŞİŞYAN
Hrant Dink Vakfı bünyesindeki kütüphanemiz, Ermeni araştırmaları ve Türkiye’de azınlıklar alanında bir uzmanlık ve araştırma merkezi olarak geçen Mart’ta hizmete girdi. Kütüphane, özellikle Ermeni kültürü ve tarihi üzerine çalışan araştırmacılara, öğrencilere ve Ermeni toplumuna hizmet veriyor. Kütüphaneye kaydedilmiş tüm kaynakları, www.hrantdink.org/library adresindeki çevrimiçi katalog üzerinden görüntüleyebilirsiniz. Bundan böyle Agos Kirk/Kitap olarak sizlere her ay kütüphanenin koleksiyonundan bazı kitapları tanıtacağız.
‘Hrant Dink Vakfı Kütüphanesi’nden’ bölümümüzde ilk olarak Sivas’la ilgili kitapları tanıtıyor olmamız tesadüf değil. Ermeni kültüründe ve tarihinde önemli bir yeri olan Sivas, aynı zamanda dünyada ve Türkiye’de yaşayan Ermenilerin pek çoğunun da memleketi. Sivas’ın yüzölçümü oldukça geniş ve bugün Sivas ilini oluşturan geniş alan, kültürel ve mekânsal bir renklilik ve çoğulluk barındırıyor. Gemerekliler, Gürünlüler, Hafikliler, Zaralılar, Divrigililer, Pırkınikliler ve tabii Sivas’ın merkezinden olanlar. Hrant Dink Vakfı Kütüphanesi’nde yer alan Sivas’la ilgili kitap koleksiyonunun eksiksiz olduğunu iddia edemeyiz ama burada sözü geçen kitapların yan yana gelmiş olmasının, kütüphane kullanıcılarına geniş bir araştırma zemini sağlayacağını umuyoruz.
Ermeniler Sivas’ta çok eskilerden bu yana yaşadı ve komşu halklarla her zaman yakın ilişki içerisinde oldu. Bu bilgiyi Richard Hovannisyan’ın derlediği konferans tebliğleri ‘Sebastia/Sivas and Lesser Armenia’ adlı kitabın arka kapağında okuyoruz (Mazda, 2004). Aras Yayıncılık, bu tebliğler serisini bu yıl Türkçeye çevirmeye başladı. Muş ve Bitlis tebliğleri de yayınlandı ve kütüphanemizdeki yerini aldı bile.
Zaralı yazarlardan
Bu ay konumuzun Sivas kitapları olmasının bir başka nedeni de Zara’daki Ermeni mezarlığının yenilenmesi ve tekrar kutsanması. İstanbul’da yaşayan bir grup Zaralı Ermeni, bu vesileyle Zara’ya mezarlığın açılış törenine gitti. Ermeniler Zara’da artık yaşamasa da Zaralı Ermeniler arasından yazarlar çıkmaya devam ediyor: ‘Zara’lı Terzi Vartanuş’un Anıları’ adlı kitabı, Vartanuş’un oğlu Avedis Olgun kaleme almış (kendi yayını, 2016). Bir başka Zaralı yazar ise Krikor Ceyhan. 1926’da Zara’da doğan Krikor Ceyhan, 1999’da Almanya’da vefat etti. Kütüphanemizde üç eseri var: ‘Kapıyı Kimler Çalıyor’ (Belge Yayınları, 1999), ‘Atını Nalladı Felek Düştü Peşimize’ (Aras Yayınları, 2. baskı, 2000) ve ‘Seferberlik Türküleriyle Büyüdüm’ (Aras Yayınları, 3. baskı, 2008). Ağavni Norşen’in hikâyesini ve Sivas’ın Suşehri ilçesi Pürk köyünü anlatan ‘Çileli Ağavni’, Hraç Norşen tarafından kaleme alınmış (Aras Yayınları, 2. baskı, 2011).
Kilikya Ermenileri Katolikosluğu tarafından yeniden yayımlanmaya başlayan Huşamadyan’lar (hatıra kitapları) serisinin 7. kitabı, ‘Batmakirk Gürini’ (Gürün Tarihi Kitabı) 2014’te basılmış. İlk baskısı 1974’te Beyrut’ta, Bedros Minasyan tarafından hazırlanan bu kitabı bulmak artık imkânsız. Söz Gürün’den açılmışken, Gürün’de doğan, sonra Halep yetimhanelerinde büyüyen ve diaspora Ermeni edebiyatının en önemli isimlerinden Antranik Dzarugyan’ı da anmak lazım. Dzarugyan’ın ‘Tught Ar Yerevan’ (Yerevan’a Mektup) eseri bir diasporalının Ermenistan ile ilişkisini anlatıyor (Hayrenik Yayınları, 1954).
Merkezden hikâyeler
Sivas Merkez’e dönecek olursak, Serpil Sönmez Yılmaz’ın araştırması, ‘Osmanlı Klasik Çağında Sivas’ kitabıyla karşılaşıyoruz (Kitabevi, 2012). Çalışmanın büyük bölümünde 15. ve 16. yüzyıllarda Sivas nüfusunun Hıristiyan yapısından ve devletle ilişkilerinden bahsediliyor. 17. yüzyıla gelince, ‘Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Bitlis ve Halkı’ çalışmasında Wilhelm Köhler’in Sivas’tan bahsettiğini görüyoruz. Zira Çelebi, Kafkaslara doğru beş yıllık seyahatine Sivas’ı anlatarak başlamış (Çeviri: Haydar Işık, Alan Yayınları, 1989). Arsen Yarman’ın derlediği ‘Sivas 1877’ kitabının ana metni Rahip Boğos Natanyan’ın 1877’de kaleme aldığı Patrikhane raporu. Kitapta ayrıca Karekin Sırvantsdyants’ın 1879’da yazdığı Toros Ahpar seyahatnamesinin Sivas’la ilgili bölümü de yer alıyor (Birzamanlar Yayıncılık, 2008). Sivas’ı 19. yüzyıldan itibaren fotoğraflarla yansıtan ‘Sivas’ın Resmi: En Eski Fotoğraflarıyla Bir Şehrin Hikâyesi’ adlı albüm-kitabı Ahmet Turan Alkan yayına hazırlamış (Işık Yayınları, 2012).
Son olarak, iki Sivaslı din adamından bahsedelim. ‘Aziz Vlas: Uluslararası Üne Sahip Sivaslı’, Arman Çuhacıyan tarafından kaleme alınmış ve belki de dünyanın en meşhur Sivaslısından bahsediyor. Amerika’dan Rusya’ya, geniş bir coğrafyada kutsanan, M.S. 3-4. yüzyıllarda yaşayan, Ermenilerin Surp Parseğ’i olan, ‘Sebasteli Vlas’ın hikâyesi (Aras Yayınları, 2004). Bir başka Sivaslı da Mıhitar Sebastatsi. Bu Sivaslının Venedik’te 1717’de kurduğu Katolik Ermeni Mıhitarist tarikatının bastığı birçok kitabı Hrant Dink Vakfı Kütüphanesi raflarında bulabilirsiniz. Bunlar arasında en eskisi, 1843 Venedik basımı, klasik Ermenice ile yazılmış Homeros’un Odysseia’sıdır.