VARDUHİ BALYAN

İstanbul, Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaşın ilk günlerinden bu yana, çok sayıda savaş karşıtı Rusyalının yeni adresi oldu. Bazıları başka ülkelere geçmeden önce geçici olarak Türkiye’yi seçti, bazıları ise yaşamını burada kurma çabasında. Rusyalı yönetmen Taya Zubova, savaşın başlamasıyla ülkelerinden ayrılan ve İstanbul’da savaş karşıtı Rusyalı göçmenlere ortak yaşam alanı sunan ‘Nuh’un Gemisi’nde yaşayan kişilerin hikâyelerini takip eden ‘Tanık Travması’ adlı filme imza attı.

Eylül ayında Azerbaycan-Ermenistan sınırında yaşanan savaşta rehin alınan 17 Ermenistan askeri 4 Ekim’de ülkelerine iade edildi. Bakü’den silah yaraları ve psikolojik sorunlarla dönen askerler bir ay sonra yeniden askerliğe çağrıldı. Aileler, askerlerin hem fiziksel hem psikolojik olarak askerliğe hazır olmadıklarını, tedavi görmeleri gerektiğini söyleyerek karara isyan ediyor.

20 Ekim akşamı, iki genç, Yerevan’daki Davtaşen köprüsünden atlayarak intihar etti. İntihar etmeden önce, genç çift Instagram’da beraberliklerini gösteren fotoğraflar yayınlamıştı. Paylaşım kısa süre içerisinde Arsen ve Tigran’ın eşcinsel olduğunu vurgulayan nefret dolu ve saldırgan yorumlarla sosyal medyada yaygınlaştı. Pink Armenia örgütünün avukatı Hasmik Petrosyan ile Ermenistan’da LGBTİ+’ların uğradığı hak ihlallerini, toplum ve devlet tarafından dışlanmalarını ve sıkça yaşanan intiharları önlemeye, haklarını korumaya yönelik mekanizmaların gerekliliği üzerine konuştuk.

Bakü Ceza Mahkemesi, 30 yaşındaki Asgar Aghazade’yi, kuzeni Sanay Yağmur’a 17 yaşındayken tecavüz etmekten beş yıl hapis cezasına çarptırdı. Mahkemenin bu kararı, olaydan iki yıl sonra, mağdur ve ailesi tarafından yetkilileri harekete geçirmek için verdiği uzun süreli bir mücadelenin ardından geldi.

Ermenistan’da gerek 2020’deki İkinci Karabağ Savaşı’nda, gerek Eylül 2022’de Ermenistan-Azerbaycan arasında çıkan iki günlük çatışmada kayıp askerlerin ailelerinin isyanı artıyor. Son olarak 15 Eylül’de iletişim sağlanmış ve üç yerden yaralı olduğu öğrenilmiş Vahe Torosyan’ın ailesi ve yakınları 10 Ekim’de Ermenistan Savunma Bakanlığı’nın önünde protesto eylemi yaptı.

13 Eylül’de İran Ahlak Polisi tarafından ‘başörtüsünü İslam yasalarına göre takmadığı’ gerekçesiyle Tahran’da gözaltına alınan ve uğradığı şiddet sonucunda 16 Eylül’de hayatını kaybeden Mahsa Jina Amini’nin ölümünün ardından ülke genelinde protestolar başladı. Aralıksız olarak devam eden gösterilerin 12. gününde gazeteci ve yönetmen Mehdi Shabani, İran’da yaşanan eylemlerin gidişatını, diğer eylemlerden farkını ve İran halkının tutumunu Agos’a anlattı.

Bu noktada Ermenistan halkı ile Azerbaycan halkı arasında bir ayrım yapmayı yanlış buluyorum, zira bir türlü çözülmeyen Karabağ meselesi iki halkı da eşit şekilde paramparça etti, ediyor. Yüzyıllarca yan yana, hatta yer yer iç içe yaşamış, sosyokültürel açıdan aralarında büyük benzerlikler olan bu halklar barış içinde bir arada yaşamayı hayal dahi edemez hâle getirildi. Şu satırları yazdığım dakikalarda barış hayali daha da uzaklaşıyor, çünkü bu sefer Karabağ’da da değil, Ermenistan-Azerbaycan sınırında, ölmek için doğduğunun farkında olmayan, hayatlarının zerre kıymeti olmadığını bilmeyen gencecik çocuklar ölüyor.

Barselona merkezli Col·lectivaT Kooperatifi ve İstanbul merkezli Sefarad Kültürü Araştırma Merkezi (SKAD), ortak bir projeye imza attı. ‘Avrupa Birliği’nin Ortak Kültürel Mirası: Türkiye ve AB arasındaki diyalogun korunması Hibe Programı’ kapsamında desteklenen ‘Judeoespañol (Ladino): Akdeniz’in iki yakasını birleştiren dil’ isimli proje çerçevesinde ‘Hiçbir dil dijital çağın gerisinde kalmasın’ isimli bir çalıştay düzenlendi.

Ermenistan merkezli Toplumsal Araştırma ve Danışmanlık Merkezi ‘Socioscope’, İkinci Karabağ Savaşı sonrasında Ermenistan’a ‘yerleşmiş’ Karabağlılarla görüşmeler yaptı. Bu görüşmeler, ‘Savaş, Geleceğin Belirsizliği ve Barış İçinde Bir arada Yaşama’ adlı bir araştırmayla yayınladı.

İkinci Karabağ Savaşı sonrasında yerinden edilmiş Karabağlı Ermenilerin yaşadığı hak ihlallerini kendilerinden dinledik. Gayane Hambardzumyan ve Liza Matevosyan Şuşi’den göç ettikleri Ermenistan’da maruz kaldıkları statü belirsizliğini, sosyal yardım ve gelecekleri konusundaki soru işaretlerini, yaşadıkları zorlukları, ileride bir arada yaşama ihtimaline dair fikirlerini Agos’a anlattı.