ռաֆֆի
աթամ
Ցեղասպանութեան դարադարձը բացի հասարակական կազմակերպութիւններու ձեռնարկած բազմաթիւ միջոցառումներէ, նոր եռանդ մը բերած է նաեւ Թուրքիոյ հրատարակչական ոլորտէ ներս։ Արդարեւ «Ակօս»ի նախորդ թիւերու մէջ անդրադարձած էինք զանազան հրատարակչատուներու այս առթիւ նախատեսած գիրքերուն։ Բացի հեղինակային գործերէ, հաւաքածոներ ալ ի յայտ եկան, մէկտեղելով բազմաթիւ յօդուածներ։
Հայ ժողովուրդին 1915 թուականին ենթարկուած ցեղասպանութեան վրայէն հարիւր տարիներ անցան։ Ամբողջ ժողովուրդի մը ծրագրուած պետական քաղաքականութիւնով իր հայրենիքէն պոկուիլը, մահուան ճանապարհներով դէպի անապատ աքսորուիլը եւ վերապրողներուն ալ աշխարհի չորս ծագերուն ցրուիլը ամբողջ դարի մը պատմութիւնն է։
Առաջին հերթին հայ մտաւորականութիւնը թիրախ ընտրած այս ռազմավարութիւնը անշուշտ որ կը սպառնար հայ ժողովուրդի գրչին, քերթուածին, գիտութեան, գիրքին եւ արուեստին։
Մարդկային այս ողբերգութիւնը իր արժանի անուանումը ցարդ չէ գտած Թուրքիոյ մէջ։ Ոմանք «խնդիր», ոմանք «աքսոր», ուրիշներ «իբրեւ թէ ցեղասպանութիւն» կ՚ըսեն։ Կան նաեւ «այս նիւթը պատմաբաններուն թողունք» առաջարկողները։ Կարելի է ըսել որ շատեր այս եղելութիւնը իրենց գաղափարախօսութեան համապատասխան կարծրատիպներով, կանխապաշարումներով կը դիտեն։
Որոշ շրջանակ մըն ալ անդադար կը փորձեն այս ողբերգութիւնը կարծես թէ բազմահազար տարիներու փոշիին տակ ծածկել։ Եւ ափսոս որ այս տեսակ մարդկանց անուններուն առջեւ կրնանք հանդիպիլ «պատմաբան» կոչումին։
Ընթերցասիրութիւնը, հարցաքննող միտքը եւ առերեսումը վտանգաւոր տարածքներ համարուած են այս երկրի մէջ։ Շատեր իրենց մշակութային մակարդակը բարձրացուցած են հեռուստակայաններէ սփռուած վիճաբանութիւններու դիմաց մրափելով։
Տասնամեակներ շարունակ այս ապատեղեկացնող քարոզչութիւնը տուած է իր հետեւանքը եւ թուրքիաբնակ ամէն հայ հարկադրուած է այդ ծանր բեռան տակ ապրելու։ Անհատական մեկուսացում մը գոյացաւ, որ ժամանկի ընթացքին ամբողջ հասարակութեան վարակուելով, իր պատեանին մէջ ապրելու երեւոյթ մը յառաջացուց։
Բայց կային նաեւ մարդիկ, որոնք անդրադարձած էին այս սխալ գործընթացին։ Նկատած էին որ այսպէսով երկու ժողովուրդներ օրըստօրէ ալ աւելի կը հեռանային իրարմէ եւ կը կորսնցնէին երկխօսութեան հարթակները։ Անոնց շնորհիւ է որ 90-ական տարիներէն սկսեալ պոլսահայերը վճռեցին փառատել անձայնութեան պատեանը։ Այսպէսով 1993-ին հիմնուեցաւ հայ հեղինակներու գործերը թրքերէնով հրատարակող «Արաս» հրատարակչատունը։ 96-ին Հրանդ Տինք հիմնեց գլխաւորաբար թրքերէնով լոյս տեսնող «Ակօս» շաբաթաթերթը։
Այս նախափորձներէ ետք Հրանդ Տինք զանազան հարթակներու վրայ սկսաւ հայ անհատը ներկայացնել։ Իր քաջ ու մտերիմ ելոյթները, հաստատումները եւ երկխօսութեան առիթ ստեղծող վարքը արժանի արձագանգ գտաւ երկրի հասարակութեան մօտ։ Անոր գերմարդկային ջանքերը ոգեւորեցին նաեւ Թուրքիոյ հայերը, որոնք թրքերէն թերթով աւելի դիւրին թափանցեցին իրենց էական հարցերուն եւ այսպէսով երկխօսութիւնը ծաւալեցաւ աւելի լայն զանգուածի մը մէջ։ Հրանդ Տինք իր քաջարի ու ազնիւ կեցուածքով տեսանելի դարձուց մեր հայերը։ Հայերը՝ որոնք մեր մէջ էին արդէն։ Այսօր Թուրքիոյ մէջ շատերուն համար Հրանդ Տինքի անունը խիղճ եւ համերաշխութիւն կը խորհրդանշէ։
Ճիշդ այս պատճառաւ «Ճան» հրատարակչութիւնը ցեղասպանութեան դարադարձին նուիրած «Մեր Հայերը (1915-2015)» անուն գիրքը կը ձօնէ Հրանդ Տինքի յիշատակին։
Եիղիթ Պենէրի խմբագրութեամբ լոյս տեսնող այս հաւաքածոյին մէջ կը հանդիպինք ժամանակակից անուանի գրագէտներու անուններուն։ Այսպէս՝ Մուրատհան Մունկան, Սէլիմ Իլէրի, Էնիս Պաթուր, Էճէ Թէմելքուրան, Ահմէտ Թելլի, Ատալէթ Աղաօղլու, Մուրատ Ույուրքուլաք, Պեժան Մաթուր, Օյա Պայտար, Հաքան Կիւնտայ, Պեհճէտ Չէլիք, Հիւսնիւ Արքան, Գարին Գարագաշլը, Մինէ Սէօղիւտ, Վիվէթ Գանէթթի, Ֆերիտ Էտկիւ, Սէլիմ Թէմօ, Պէշիր Այվազօղլու, Պիրսէն Ֆերահլը, Աքիֆ Գուրթուլուշ, Նէմիքա Թուղճու, Շեհմուզ Տիքէն, Այշէ Սարըսայըն, Սէմա Քայկուսուզ, Ատնան Պինեազար, Ֆէրիտուն Անտաչ, Ասուման Սուսամ, Մուրատ Եալչըն, Միւկէ Իփլիքչի, Ըրմաք Զիլէլի, Կիւլայշէ Քոչաք, Մուրատ Կիւլսոյ եւ նոյնինքն խմբագիր Եիղիթ Պենէր այս հաւաքածոյին համար գրութիւններ ստորագրած են։
«Մեր Հայերը
(1915-2015)»
Խմբագիր՝ Եիղիթ Պենէր
«Ճան» հրատարակչատուն
Ապրիլ 2015/ Իսթանպուլ
264 էջ