բագրատ էսդուգեան
Հայոց Պատմութիւնն է որ կը տողանցէ, երբ կը թերթենք սեւ ու սպիտակ լուսանկարչկան գեղատիպ այս ալպոմը։ Մեզի պատկանող, մեզի համար սրբութիւն եղած եւ այսօր մշուշապատ հեռուներու մէջ մոռացութեան եւ աւերի թողուած մեր գոյութիւնը, մեր ինքնութիւնը։ Վերջերս լոյս տեսաւ բծախնդիր համբերութեան մը պտուղը հանդիսացող այս հաւաքածոն։ Նոյնիսկ չափազանցած չենք ըլլար, եթէ ըսենք թէ մերօրեայ ապրումներու պատմութեան փոխանցման միջոց մըն է այս հաւաքածոն։ Չէ որ համայն հայութեան համար գլխաւոր խորհրդանշան մըն է պիպլիական Արարատը։ Ինչ զարմանալի հայը Արարատը նկարելու համար տանջուեցաւ միշտ եւ ամենուրէք։ Կարծես այդ տանջանքի ապացոյցը ըլլայ ոսպնեակին անմիջապէս առջեւ յայտնուած փուշի փունջը։ Այդպէս է Արարատը հայու համար։ Անհասանելի եւ տենչալի։ Ցաւեցնող յատկութիւնով օժտուած է այս վեհ բարձունքը։ Ուրեմն կրնանք ըսել որ լուսանկարիչ Նուրհան Աքքայա այդ նոյն նկարին մէջ մեզի կը փոխանակէ վեհութիւնն տու տառապանքը։ Այդ տպաւորութիւնը ալ աւելի կը շեշտուի կորուստեան հայրենիքի խորհուրդով։ Անտէրութեան մէջ լքուած սրբութիւններ են հայ շինարարի կերտած եկեղեցիները։ Աւերուած եկեղեցիներ, խոնարհուած, սրբապղծուած անիծեալ չարագործներու ձեռքով քանդուած բուերու բոյն դրած մեր հաւատքի տաճարները։ Կանչ կայ այս լուսանկարներու մէջ։ Կանչ՝ ինչ որ կ՚ըսէր բանաստեղծը աւերուած Անի քաղաքի համար գրի առած տողերուն մէջ «ներիր որ ուշ եմ այդքան մօտդ գալիս իմ Անի։ Թէկուզ ամէն օր էլ գամ, իմ կարօտը չեմ առնի։ Թէ քեզ մտքիցս էլ հանեմ, ես իմ սրտից չեմ հանի։ Կեանքս մատաղ քեզ կ՚անեմ, միայն շնչես իմ Անի» ձայնկացիլ բանաստեղծին։ Ձայնակցիլ՝ բայց շնչասպառ մնալ։ Երգը երգ պիտի յուշէ ու պիտի մրմնջանք «Զուլում էր զուլում լաօ»։ Լոկ այսօրուայ ապրումները դիտելով շատ հեշտ է այդ գեղակերտ տաճարներու կառուցման հոգեբանութեան գիտակցիլ։ Բաւ է որ գէթ մէկ անգամ յիշենք Ծիծեռնակաբերդի յուշարձան կոթողի կառուցման պատկերը։ Այդ պահուն ուսամբարձ տարուած ամէն մի ժայռաբեկոր մեր աղօթքներու պաղատանքներու մարմնացումը չէր միթէ։ Կարծես լուսանկարիչը յաջողած է իր նկարներով խօսիլ մեզի հետ։ Կամ ուրիշ կերպ ըսած՝ շունչ տուած է քարերուն։ Այդպէսով ալ մեր դիտածները դադրած են նկարչական գործիքի մը սահմանումով տեսարանի մը կրկնութիւնը ըլլալէ եւ վերածուած են ապրումի։
Եթէ այս բոլորը մտաբերեցինք լոկ քարերը դիտելով հապա ի՞նչ պիտի ըսենք դիտելով մարդակային կերպարները։ Նուրհան Աքքայա չէ դժուարացած դիմանկարներով եւս խորհրդներ յառաջացնելու։ Աչքերու վկայութիւնը եւս իր կարքին նոր խորհրդներ կ՚առաջացնեն։ Մտածել կու տան այդ հայեացքին ետեւ թաքնուած մտքին մասին։ Ի վերջոյ իր ժամանակակից միտք ածողներն է որ նկարած է Նուրհան Աքքայան։ Անոնք կրնան ըլլալ մեծահամբաւ, հանրածանօթ, հետզհետէ աւելի քիչ ծանօթ եւ նոյնիսկ անծանօթ անձեր։ Կրնան ըլլալ սովորական մարդիկ։ Բայց ամէն աչքի բիբէ ներս կայ խորհուրդ մը եւ Աքքայա մեզ կը մղէ այդ խորհուրդին մասին կարծիքներ երազելու։
Եւ կարծիքներ երազելու համար պայման չէ դիմանկարներու հայեացքին թափանցել։ Արուեստագէտը սիրած է մանրամասնութիւնները եւ հասարակ, սովորական բանալի մը իսկ այս հաւաքածոյի էջերուն վրայ մեզ կը տանի նոր խորհուրդներու։ Բանալին մեր առօրեայ կեանքին մէջ սովորական իր մըն է, որ երբեք պիտի չմտածէինք անկէ ներշնչուելով։ Բայց երբ այդ սովորական իրը լուսանկարուի եւ հաւաքածոյի էջերուն մէջ յատուկ տեղ մը գտնէ, այլեւս դուրս ելած է իր սովորականութենէն եւ բեռցած է բազում նշանակութիւն։ Բանալին որ կայ, արդեօ՞ք կայ նաեւ այդ բանալիով կղպուած դուռը։ Այդ դուռով ապահովուած շէնքը դեռ կայո՞ւն է, թէ ոչ շատոնց փուլ եկաւ եւ անոր տեղ բարձրացաւ բազմայարկ նոր շէնք մը։ Կամ ալ ո՞վ գիտէ թերեւս դուռն ալ կայ, շէնքն ալ, բայց հեռու է եւ անհասանել։ Նուրհան Աքքայայի հեղինակած լուսանկարչական ալպոմը իր բովանդակութիւնով կրնայ հաստափոր գիրքի մը բովանդակութիւնը ունենալ։ Ան յաջողած է լուսանկարներով գրականութիւն մշակելու։ Եւ այս բանը ըրած է դիմելով սեւ ու սպիտակի անհաւատալի բազմերանգութեան։ Վստահօրէն կարելի է պնդել որ գունաւոր լուսանկարները չէին կրնար տալ այն տպաւորութիւնը, ինչ որ կու տայ Նուրհան Աքքայայի սեւ ու սպիտակ նկարները։
Հայեր «Էրմէնիլէր»
Նուրան Աքքայա
«Ալէֆ» հրատարակչատուն
Իսթանպուլ
Մայիս 2015
96 էջ