HDP milletvekili Garo Paylan Türkiye ile Yunanistan arasında 30 Ocak 1923’te imzalanan Mübadele Sözleşmesi ile yurtlarından edilen yüz binlerce insanın yaşadığı trajedinin sonuçlarının ortaya konması amacıyla TBMM’ye bir araştırma önergesi verdi. Paylan, “Uluslararası anlamda daha büyük çaplı nüfus değişimlerine de kapı aralayan bu büyük trajedinin yarattığı sorunlar ve acıların daha iyi anlaşılması için TBMM’nin sorumluluk alması ‘geçmişle yüzleşmek’ adına önem arz etmektedir” değerlendirmesinde bulundu.
Paylan önergesinde “Anavatanlarından koparılan 1,6 milyon insana yaşattıklarından ötürü, Türkiye ve Yunanistan’ın mübadele mağdurlarından özür dilemesi gereklidir. Irkçı saiklerle, yurttaşlarını ‘değiş-tokuş’ edilebilecek nesnelermiş gibi gören zihniyetin yarattığı trajediyle yüzleşilmesi mübadele mağdurlarına borcumuzdur” ifadelerine yer verdi.
Paylan’ın TBMM’ye sunduğu önerge şöyle:
“Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na
30 Ocak 1923’te imzalanan Mübadele Sözleşmesi uyarınca, Türkiye ile Yunanistan’dan yaklaşık 1,6 milyon insanı yurtlarından eden bir nüfus değişimi yaşanmıştır. Bu insanlar, yalnızca anavatanlarını terk etmek zorunda kalmamış; çok zor yolculuk koşullarında yeni ülkelerine sevk edilmiş ve buralarda çetin yaşam şartlarıyla karşılanmışlardır.
Mübadele’nin yol açtığı trajik sonuçların aydınlatılması amacıyla Anayasa’nın 98’inci, TBMM İç Tüzüğü’nün 104’üncü ve 105’inci maddeleri uyarınca Meclis Araştırması açılması için gereğini arz ve teklif ederim.
Gerekçe
Türkiye ve Yunanistan arasındaki nüfus değişimi, 30 Ocak 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşması’na ek olarak yapılan Türk ve Yunan Nüfuslarının Mübadelesine İlişkin Sözleşme’yle hayata geçirilmiştir. Sözleşme uyarınca, Rum Ortodoks Türkiye vatandaşları ile Müslüman Yunanistan vatandaşları zorunlu olarak diğer ülkeye sevk edilmiştir. Tarihteki ilk zorunlu göç anlaşması olma özelliğine sahip olan bu sözleşmeden, Türkiye’de İstanbul ile Gökçeada ve Bozcaada'da yaşayan Rumlar ile Yunanistan'da ise Batı Trakya Müslümanları muaf tutulmuştur. Mübadele kapsamında toplamda yaklaşık 1,2 milyon Rum ile 400 bin civarında Müslümanın değiş-tokuş edildiği tahmin edilmektedir.
1920’lerde 11 milyon nüfusa sahip olan Türkiye ve 3,5 milyonluk Yunanistan için çok büyük bir nüfusu oluşturan mübadillerin göç ettirilme şartları ve yeni ülkelerindeki durumları, kararın yarattığı trajedinin büyüklüğünü ortaya koymaktadır. Yurtlarından zorla koparılan insanlar, limanlardaki derme çatma barakalarda ve çadırlarda günler geçirdikten sonra kuru yük gemileriyle sevk edilmiştir. Yeni ülkelerinde geçici olarak sağlık koşullarının elverişsiz olduğu ortamlarda yaşamak zorunda kalmaları ve temel gıda ihtiyaçlarının sağlanamaması, büyük sağlık problemlerine yol açmıştır. Mübadiller uzun yıllar ekonomik ve sosyal sıkıntılar yaşamıştır.
Uluslararası anlamda daha büyük çaplı nüfus değişimlerine de kapı aralayan bu büyük trajedinin yarattığı sorunlar ve acıların daha iyi anlaşılması için TBMM’nin sorumluluk alması ‘geçmişle yüzleşmek’ adına önem arz etmektedir. Anavatanlarından koparılan 1,6 milyon insana yaşattıklarından ötürü, Türkiye ve Yunanistan’ın mübadele mağdurlarından özür dilemesi gereklidir. Irkçı saiklerle, yurttaşlarını ‘değiş-tokuş’ edilebilecek nesnelermiş gibi gören zihniyetin yarattığı trajediyle yüzleşilmesi mübadele mağdurlarına borcumuzdur.
Bu nedenlerle, Mübadele trajedisi ile yüzleşilmesi için Meclis Araştırması açılmasını talep ediyorum.”
